Умира дрвото што расте само на едно место во светот
Дрвото Змејска Крв или Змејско Дрво, ендемски вид на островот Сокотра, е под закана од климатските промени, циклони и инвазивни кози. Локалното население и научниците се борат за негово спасување во услови на војна и сиромашни ресурси.
На ветровитото плато над Арапското Море, Сена Кејбани внимателно ја држи фиданката од едно од најредоките дрвја на светот — дрвото змејска крв (Dracaena cinnabari), ендемски вид што расте исклучиво на јеменскиот остров Сокотра. Малото растение, заштитено со импровизирана ограда од дрво и жица, е симбол на борбата за опстанок на цел еден уникатен екосистем кој полека се гаси под тежината на климатските промени, разорни циклони и ненаситни кози.
„Гледањето како умираат овие дрвја е како да губите дете“, вели Кејбани, чијото семејство управува со расадник посветен на зачувување на оваа древна и магична флора. Дрвото змејска крв е лесно препознатливо по својата крошна во форма на печурка и по густиот црвен сок што тече низ неговото стебло – супстанца што личи на крв и со векови се користи за медицински и ритуални цели. Но денес, ова чудо на природата е на раб на исчезнување.
Сокотра е природен бисер. Островот, лоциран на околу 240 километри од брегот на Африка, е дом на 825 растителни видови, од кои речиси една третина не постојат никаде на друго место. Не случајно често ја нарекуваат „Галапагос на Индискиот Океан“. Меѓу богатата флора се вбројуваат дрвјата во форма на шише и ароматични темјанови, но дрвото змејска крв доминира – како визуелно, така и еколошки.
Ова дрво не е само туристичка сензација – тоа е основа на локалниот екосистем. Неговата масивна крошна собира влага од маглата и дождот и ја насочува кон почвата, обезбедувајќи живот за другите растенија во екстремно сувите услови. „Кога ќе го изгубите ова дрво, ја губите и почвата, и водата, и целиот екосистем“, предупредува белгискиот биолог Кеј Ван Дам, кој истражува на Сокотра од 1999 година.
Научниците стравуваат дека без итна интервенција, дрвото змејска крв би можело да исчезне во наредните неколку векови. „Низ историјата ги уништивме повеќето островски екосистеми. Сокотра е меѓу последните што можат да се спасат, но само ако дејствуваме веднаш“, вели Ван Дам.
На платото Фирмихин, каде се наоѓа најголемата преостаната шума со дрвја змејска крв, илјадници крошни се издигнуваат над камениот терен. Но, токму овде се чувствуваат и последиците од климатските промени. Циклоните над Арапското Море драстично се зголемија во последните децении. Истражување објавено во Nature Climate Change во 2017 година посочува дека овие бури стануваат почести и посилни. Циклоните од 2015 година, двоен удар без преседан, откорнаа илјадници дрвја стари и по 500 години. Слична катастрофа го погоди островот и во 2018 година.
„Климатските модели покажуваат сè поповолни услови за тропски циклони“, вели Хиројуки Мураками, климатолог од американската Национална океанска и атмосферска администрација. Иднината, според него, не ветува ништо добро ако човештвото не ги намали емисиите на стакленички гасови.
И додека бурите уриваат вековни дрвја, подолу на теренот, друга тивка катастрофа се случува – козите. Овие инвазивни животни, донесени од човекот, ги уништуваат фиданките уште пред да добијат шанса за раст. Додека да порасне дрвото змејска крв, минуваат децении – тоа расте само 2 до 3 см годишно, за разлика од дабовите дрвја кои растат до 90 см годишно.
„Повеќето од шумите што ги проучувавме содржат исклучиво стари дрвја – без нови фиданки, без регенерација“, вели Алан Форест од Кралската ботаничка градина во Единбург. Единствените шанси за преживување на младите дрвја се во оградените расадници, каков што води семејството Кејбани. „Кога фиданките се заштитени од кози, структурата на вегетацијата станува многу поздрава и поотпорна на климатските промени“, додава Форест.
Дополнителна пречка е граѓанската војна во Јемен, која го уништува секој обид за институционална заштита на островот. Конфликтот меѓу јеменската влада, поддржана од Саудиска Арабија, и Хутите, поддржани од Иран, се прошири и на Црвеното Море, предизвикувајќи меѓународна ескалација. Оваа нестабилност ја прави природната заштита уште потешка.
„Владата на Јемен има 99 проблеми, и за жал, еколошката заштита не е меѓу првите“, иронично констатира Абдулрахман Ал-Ерјани, консултант од Gulf State Analytics. Во отсуство на поддршка, грижата за природата останува на плеќите на локалното население кое нема доволно ресурси. „Потребни ни се бетонски огради. Дрвените ги рушат дождот и ветрот за една сезона“, вели локалниот водич Сами Мубарак. „Време е властите да разберат – ако не ги зачуваме овие дрвја, губиме многу повеќе од туристичка атракција. Го губиме идентитетот на Сокотра.“
