Албанија без готовина до 2030? Амбиција или опасна утопија
Албанија најавува целосно укинување на готовината до 2030. Дали е тоа реално или ризично по економијата и безбедноста?
Албанскиот премиер Еди Рама повторно ја крена јавноста на нозе со најамбициозната економска најава досега: желба неговата држава да стане првата во светот што целосно ќе се откаже од готовината до крајот на оваа деценија. Идејата е смела, модерна и спектакуларно звучна – но дали е и остварлива?
Рама, кој во мај освои четврти мандат и паралелно ветува членство во Европската унија до 2030 година, дополнително го „зачини“ визионерскиот пакет со најавата дека сите финансиски трансакции треба да бидат дигитални. Според него, дигитализацијата ќе ги елиминира старите административни методи, ќе ја намали неефикасноста и ќе го олесни секојдневието на граѓаните.
Но реалноста е многу покомплицирана.
Голем дел од населението – особено повозрасните – е далеку од идејата да се откаже од кешот. Мимоца А. од Тирана, стара 62 години, вели дека картичката ја користи единствено за да ја подигне својата плата од банкоматот. „Јас сум од генерацијата што плаќа со пари во рака. Така сум научена и така ќе продолжам,“ вели таа. Не е единствена. Поголемиот дел од Албанците мислат исто.
Историјата, исто така, не е на страната на големите дигитални скокови. По падот на социјалистичката диктатура, земјата практично немаше развиен банкарски систем; банкомати се воведени дури во 2004 година.
Поранешниот министер за економија Арбен Малјај предупредува дека идејата е повеќе политички спектакл отколку реален план. Сивата економија е огромна, особено во земјоделството кое носи значаен дел од БДП. Голем број Албанци живеат во рурални области, каде дигиталната инфраструктура е скромна. Дополнително, милијарди евра од дијаспората влегуваат во државата преку неофицијални канали. Главните трговски партнери – Турција, Грција и Италија – исто така имаат сериозен процент сива економија.
Тоа значи дека целосно безготовинско општество би барало не само промена на навиките, туку и огромни инвестиции во сајбер безбедност.
А експертите за сајбер-безбедност имаат уште поголеми сомнежи. Според Бесмир Семанај, идејата не само што е нереална, туку и опасно храбра. Албанија беше таргет на масовни хакерски напади минатата година – меѓу погодените беа платформата e-Albania, интернет-страницата на парламентот и Државниот завод за статистика. Ако системите не можат да ја издржат сегашната состојба, што би се случило кога целата економија би била дигитализирана?
Прашањето стои отворено:
Дали Албанија може да стане првата земја без готовина… или ова е уште еден политички сон што ќе се распадне при удар со реалноста?
